De arbeidsmarktverkenning rondom Tata Steel

Op 20 januari 2023 is het rapport “De arbeidsmarktverkenning rondom Tata Steel” opgesteld door Intelligence group in opdracht van Greenpeace Nederland en Urgenda.

De opvallende conclusie is volggens Intelligence group:

In absolute zin is Tata Steel een grote werkgever, maar in relatieve en objectieve zin is het werkgelegenheidseffect van Tata Steel klein in de regio en zeer klein in Noord-Holland. Er is meer dan voldoende adoptievermogen, schaarste en werkgelegenheid in de regio om het huidige arbeidspotentieel en talent van Tata Steel een plaats te geven zonder de regionale arbeidsmarkt te ontwrichten.”

Kort samengevat en vaak als zodanig beargumenteerd: Je kunt tata steel rustig sluiten want het heeft geen effect op de lokale economie want de werknemers kunnen gewoon een nieuwe baan vinden in Noord-Holland.

Maar is dat wel zo? De stichting heeft dit rapport goed bestudeerd en geconstateerd dat het inderdaad slechts een verkenning met belangrijke tekortkomingen.

Intelligence Group stelt gebruik te hebben gemaakt van gevalideerde marktgegevens en gegevens van gepubliceerde vacatures en leeftijdsopbouw van het personeel uit het jaarverslag van het pensioenfonds.
Hoe ze bijvoorbeeld aan een verdeling over opleiding zijn gekomen is niet duidelijk.
Er zijn hier en daar aannamen gemaakt die onzes discutabel kunnen zijn en in belangrijke mate de uitkomsten kunnen beïnvloeden.


Wat betreft werkgelegenheid kijkt men alleen naar de personeelsbezetting van Tata Steel. De indirecte werkgelegenheid komt wel later aan bod maar niet in de eerste analyse. De afname van directe werkgelegenheid wordt gezien als een indicator voor afgenomen belang. Daarbij wordt gemakshalve vergeten dat die afname vooral tot stand is gekomen door het afstoten van niet-kernactiviteiten. Deze zijn vervolgens wel overgenomen door andere bedrijven. Ook de stijging van vacatures in de laatste jaren is verklaarbaar maar onbekend bij hun: in 20 jaar tijd zijn in Corus en Tata Steel functies grensoverschrijdend georganiseerd. Door de ontvlechting moest het bedrijf in IJmuiden weer op zoek naar medewerkers voor taken die in de UK waren geconcentreerd.
Er worden 2 regio’s geformuleerd: gemeente Velsen en 25 km daaromheen, alsmede Noord Holland. Ook daar ontbeert de kennis van het marktbureau. De meeste werknemers van Tata Steel wonen ten noorden van Tata Steel en veel in de regio Alkmaar-Heerhugowaard, buiten de cirkel van 25 km. Ten zuiden van Tata Steel is maar een beperkte hoeveelheid werknemers woonachtig.

Het marktbureau kijkt alleen naar de huidige vacaturemarkt. Ze vergeten daarbij de sociaaleconomische kant van dat de kansrijken gewoon naar elders vertrekken en de kansarmen overblijven (zie o.a. rapporten over de sluiting van de kolenmijnen in Zuid-Limburg).

Lessen vanuit andere sectoren en eigen ervaring: op het moment dat aangekondigd wordt dat er iets afgebouwd wordt dan zullen de kansrijke werknemers met de hogere inkomens bij de eersten zijn die nieuwe kansen elders zoeken. De kansarmere werknemers met de lagere inkomens blijven dan in de regio over. Daarmee gaat het algehele peil van verdiensten en inkomsten voor bijvoorbeeld gemeenten sterk mee omlaag. Zoiets hebben we gezien bij de sluiting van de mijnen in twee golven. De sluitingen gingen veel sneller dan verwacht omdat de kansrijken al waren vertrokken. De bedrijven die met subsidies ook mijnwerkers aan het werk hielden gingen failliet tijdens de eerstvolgende crisis omdat de levensvatbaarheid alleen op subsidies  was gebaseerd. Je ziet vervolgens dat de werkgelegenheid sterk groeit en dat de sociaaleconomische infrastructuur verzwakt. Maar dit was niet alleen bij de sluiting van onze kolenmijnen. Deze sociale-economische neergang konden we ook zien bij de sluiting van bijvoorbeeld Teesside Steel works. 7 jaar na de sluiting behoort dit gebied tot de sociaal zwaktes in Engeland met de hoogste werkgelegenheidcijfers.

Dus ja veel kansrijke werknemers van Tata Steel zullen wel goed wegkomen maar de rest heeft het nakijken. De sociaal-economische structuur wordt substantieel zwakker zoals elders bij minder grote verschuivingen reeds te zien is. Bijkomend negatief effect is dat de gemeenten minder inkomsten krijgen en tegelijkertijd moeten meer uitgeven.

De werkgelegenheid bij de consumentenmarkt, dus daar waar de werknemers van Tata Steel hun geld besteden, is niet naar gekeken.

Het rapport gaat eveneens in op de indirecte werkgelegenheid. Daar zijn de volgende opmerkingen over te maken.

De onderzoekers hebben gevonden voor de indirecte werkgelegenheid: “een Hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen, noemt een multiplier van 0,7 tot 1,7 voor hoogwaardige technische functies”(pag. 18). Maar ook “Om de indirecte werkgelegenheid nog hoger in te schatten hebben we ook een lijn met de factor 5.8 weergegeven, de rode lijn. Deze factor is afkomstig van Eurofer.”  In hun wijsheid hebben ze aangenomen dat een factor van 2.7 wel goed zal zijn. Alhoewel het getal van 5.8 aan de hoge kant is, moet er toch minstens gerekend worden met een factor 4 is de algemene trend in Europa.

De onderzoekers constateren dat de directe werkgelegenheid bij Tata Steel in de loop der jaren gehalveerd is en zien dat als een verminderd arbeidsmarkt belang van Tata Steel. De onderzoekers kennen natuurlijk niet de staalsector en weten niet dat zulks een gevolg is van het afstoten van niet kerntaken en deze outsourcen. Dat betekent dus niet dat het arbeidsmarkt belang van Tata Steel verminderd is. Alleen de balans tussen direct en indirect is omgeslagen naar indirect. Dat is een algemene trend in de staalindustrie en vandaar de relatieve hoge factor die Eurofer publiceert.

De onderzoekers kijken inderdaad naar de vacatures buiten Tata Steel. Maar ook hier “vergeten” dat vele vacatures in Noord-Holland de resultante zijn van uitbesteed werk van Tata Steel. Zonder Tata Steel zijn veel van die vacatures er ook niet meer.

De onderzoekers hebben welbewust de component die door Eurofer “induced” wordt genoemd niet meegenomen in hun analyse. Die “induced” component is wel degelijk van belang. Ook de werknemers van leveranciers besteden hun inkomen in de directe omgeving. Als dat inkomen er niets meer dan zullen de slager, de kruidenier en de groenteman dat meteen merken in v verminderde omzet. Een groot innovatief industrie met veel werknemers zorgt in de omgeving voor werkgelegenheid die niet direct tot dienstverlening bij Tata Steel leidt maar wel veel aantrekkingskracht leidt. Dat is nl de basis voor de campus gedachte! Zonder die aantrekkingskracht verarmt een gebied snel. Er zijn immers genoeg andere plekken waar dat wel het geval is.

Al met al is de analyse van Intellligence group te beperkt. De onderzoekers geven zelf ook aan dat bepaalde componenten gewoon niet in hun beschouwingen van deze “verkenning” zijn meegenomen.

Onze conclusie: inderdaad het rapport is slechts een verkenning en onvoldragen omdat het op essentiële onderdelen de plank misslaat. De ervaring elders leert dat de sociaaleconomische structuur kwetsbaar is en negatieve effecten van het plotseling wegvallen van werkgelegenheid veel groter zijn dan op het eerste gezicht. Door gebrek aan diepgang en de ontwikkeling van andere regio’s met neergang niet te beschouwen, maakt deze verkenning niet echt waardevol voor een zinvolle discussie.

Bewerkt: 3 mei 2023