IJmond, januari 2023.
Samenvatting
De positie van Tata Steel in Nederland staat onder druk. Om metaal in Nederland als basisbehoefte te zien, zullen ontwikkelingen in de metaalindustrie in beeld gebracht moeten worden en in een internationaal perspectief gezet moeten worden. Het idee van een Hightech Campus Metaal, in navolging van het ontstaan van een hightech campus of brainport in andere gebieden in Nederland moet worden uitgewerkt. De IJmond is een regio waar versterking nodig is om de kennisontwikkeling en metaalverwerking bij elkaar te brengen om een belangrijke plaats in de wereld te kunnen behouden en uit te breiden.
Inleiding
Wat is een hightech campus? De voorbeelden die er zijn in Nederland – bij Geleen en Eindhoven – zijn industrieterreinen die langzaam gegroeid zijn rond twee grote multinationals, respectievelijk DSM en Philips. Veel bedrijven die in eerste instantie van belang waren voor deze multinationals, zijn langzaam verzelfstandigd en hebben zich met nieuwe activiteiten ontwikkeld op nieuwe markten.
De Brightlands Chemelot Campus in Geleen is geen vrij toegankelijk industrieterrein met enkele panden, maar een groot, omheind gebied met chemische fabrieken, kantoren, laboratoria, onderzoeks-, onderwijs- en vergaderruimtes en ontspannings- en sportfaciliteiten. De campus is opgezet als een moderne R&D-community, waar veel onderzoekers, ontwikkelaars, ondernemers en studenten bezig zijn met de chemische technologieën en producten van morgen.
De voorzieningen op de campus worden geleverd vanuit de Brightlands Chemelot Campus organisatie. Deze organisatie is verantwoordelijk voor het realiseren van vastgoed, het beheren en het commercieel exploiteren daarvan, inclusief het leveren van de (gebouw- en terrein gebonden) services. Bij de Brightlands Chemelot Campus organisatie werken zo’n 60 medewerkers (fte) in vaste dienst.
De Hightech Campus Eindhoven is compact gebouwd rond een ecosysteem van honderden bedrijven met een scala aan toepassingsgebieden. Ook hier zijn duizenden innovators, onderzoekers en ingenieurs actief die de technologieën en het bedrijfsleven van morgen creëren. Er zijn in Eindhoven 5 kerngebieden die nauw samenwerken, namelijk (1) gezondheid & vitaliteit, die zich richten op producten en diensten die een hogere kwaliteit van leven geven en een gezondere levensstijl, (2) duurzame energie & opslag voor diverse markten, (3) software platforms die zich focussen op het netwerkeffect en het creëren van een platformervaring. (4) toegepaste intelligentie zoals zelflerende en data gedreven producten en diensten en (5) slimme omgevingen en connectiviteit, zoals intelligente netwerken die op elkaar inwerken en automatische beslissingen nemen.
Bij een hightech campus zitten bedrijven op een industriegebied bij elkaar waar men profiteert van elkaars beschikbare kennis. Ook zijn het nieuwe innoverende activiteiten die op elkaar aansluiten en elkaar versterken. Een idee over een Hightech Campus Metaal in de IJmond maakt direct een aantal verschillen zichtbaar. De metaalindustrie in Nederland is al meer dan honderd jaar oud en is verspreid over heel Nederland. Tata Steel IJmuiden, dat een onderdeel is van Tata Steel India, produceert organische en metallische gecoate stripproducten voor wereldwijde markten door middel van de basisproductie van zuurstofstaal. Dit basisproduct uit de Oxystaal fabriek wordt via de Continugietmachine, de Dungieter, de Warmbandwalserij, de Koudbandwalserij, de gloeilijnen en organische en metalitische coating lijnen tot hoogwaardige producten verwerkt. De site is in staat om tot ongeveer 7.500.000 ton warm/koudgewalste rollen per jaar in verschillende afwerkingen te produceren. Tata Steel IJmuiden staat op het gebied van emissiearme staalproductie in de wereldtop en staat in de top vijf van de Worldsteel’s Milieubenchmark van ruim 50 wereldwijde staalproducenten.
Staalmarkt in Nederland
In de IJmond zijn rond Tata Steel veel bedrijven gekomen, die de staal transporteren over Europa en de rest van de wereld. De ondernemersvereniging in de IJmond telt ongeveer 400 bedrijven, waarvan een groot deel afhankelijk is van Tata Steel. Tot de staalverwerkende industrie worden bedrijven gerekend, als Tata Steel, die ijzer uit erts produceren en verwerken tot hoogwaardige staalsoorten, maar ook bedrijven die deze producten verwerken tot machines, apparaten en vervoermiddelen. Tevens vallen ook de vele bedrijven hieronder welke onderhouds- en vernieuwingswerkzaamheden plegen aan de installaties van alle zogenaamde “business units” zoals de Kooksfabrieken, de Ovens, de Oxystaalfabriek, de Continugietmachine, de Dungieter, de Warmbandwalserij, Koudbandwalserij, Gloeierij en de Vertin- en verzinkerijen. Tata Steel heeft al vele jaren terug alle “niet staalmakende activiteiten” afgestoten naar bedrijven in de omgeving.
Indien men ook de elektrotechnische industrie hierbij rekent, spreekt men van de metalelektro.
De ondernemersorganisatie, die de metaalverwerkende en de grote ondersteunende industrie ondersteunt, is de FME in Zoetermeer. Er zijn 2.200 bedrijven bij aangesloten variërend van grote multinationals die actief zijn in de sectoren metaal, elektronica en elektrotechniek. Er werken 220.000 mensen en de gezamenlijke omzet bedraagt 108 miljard, waarvan 54miljard wordt verkregen uit export. Een andere grote ondernemersorganisatie voor het midden- en kleinbedrijf in de metaal is de Koninklijke Metaalunie in Nieuwegein die ruim 14.000 leden telt. Deze leden hebben samen een omzet van 30 miljard euro en bieden aan 170.000 mensen werk. De staalmarkt in Nederland, of beter gezegd de metaalmarkt, omdat vele legeringen en andere materialen ook worden gebruikt, is omvangrijk. In de twee genoemde branche organisaties zijn meer dan 20.000 bedrijven actief; niet elk bedrijf is aangesloten bij een branche organisatie. Er werken meer dan 400.000 mensen in deze sector. Deze bedrijven leveren allerlei producten voor allerlei andere sectoren, zoals de bouw, de landbouw, de industrie, het vervoer (automobielindustrie en de scheepsbouw), eigenlijk voor de gehele samenleving. Metaal is een essentieel materiaal om te gebruiken bij ieders werk, wonen en recreëren. Het mooie van metaal is dat het gemakkelijk recyclebaar is, d.w.z. in de afdankfase of bij de afvalverwerking hergebruikt kan worden.
Het staal op de Nederlandse markt komt niet alleen van Tata Steel IJmuiden. Ook staal uit Duitsland, Luxemburg en Engeland liggen dichtbij ons land. Maar als we naar de wereld kijken komt het meeste staal uit China; 60% van de wereldproductie die meer dan 1000 miljoen ton staal omvat, komt uit China (zie bijlage). De 7,5 miljoen ton staal van Tata Steel IJmuiden is dus een fractie van de wereldproductie. Tata Steel als geheel staat op de 12de plaats op de wereldranglijst van grootste staalbedrijven in de wereld met 28 miljoen ton staal. Tata Steel, maar zeker de vestiging in IJmuiden heeft de laatste jaren niet stil gezeten en heeft na de losgebarsten discussie over “groenstaal”, met het ontwerpen en installeren van een kleine prototype staaloven zo’n 6-7 jaar geleden, het Hisarna project op de site in IJmuiden, reeds een eerste aanzet gegeven om met dit nieuwe proces met een reductie van 20-25% in energiegebruik en emissie (uitstoot schadelijke stoffen) te realiseren en zodoende het maken van staal te vergroenen. De toepassing van staal wordt steeds meer gespecialiseerd in dunne plaat en blik, die dezelfde eigenschappen en sterktes van gewoon staal moeten hebben. Ook het recyclen van staal staat volop in de belangstelling om hogere concentraties te realiseren in het produceren van nieuw staal, maar ook bij hoogwaardig en dunne plaat productie.
Een campus of een brainport metaal?
Een Hightech campus Metaal in Nederland kan alleen in de IJmond plaatsvinden, bij Tata Steel, aan de kust met schone energie. Maar staal maken is geen nieuwe technologie. Van de ongeveer 50 grotere staalbedrijven in de wereld komt bijna de helft uit China. Zoals eerder aangegeven staat Tata Steel IJmuiden in de top van de wereld om organisch én metallisch gecoat plaat en blik. De “achterkant” van het bedrijf is hightech, terwijl de “voorkant” nog ruw staal maakt met cokes en ijzererts. De vergroening moet dus aan de voorkant plaatsvinden, waarvoor een hightech campus niet aanwezig hoeft te zijn. Wel kunnen andere en nieuwe bedrijven ontstaan door de ontwikkeling van schone energie in de IJmond.
Bij de achterkant van Tata Steel zijn de ontwikkelingen van nieuwe staalsoorten belangrijk. Nieuwe staalsoorten vereisen andere eigenschappen en daar draagt de samenstelling én de procesvoering van staal veel aan bij. De metallurgische ontwikkelingen worden vooral op fundamentele kennisgebieden in Nederland gedaan door de technische universiteiten en bij gerenommeerde instituten. Het samenwerken van bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden wordt een “brainport” genoemd. Op verschillende plaatsen in Nederland probeert men daar aanzetten voor te geven. In Eindhoven ontwikkelt de Hightech Campus zich steeds meer tot een Brainport. Een dergelijke ontwikkeling kan in IJmond ook tot stand worden gebracht door de staalproductie te koppelen aan de staalontwikkeling en staaltoepassing voor een grote en zeer gespreide markt van metaal in de samenleving. Op dit moment zijn de metallurgische ontwikkelingen verspreid over allerlei instituten en de toepassing in tienduizenden metaalverwerkende bedrijven in Nederland. Meer coördinatie en uitwisseling is noodzakelijk om de metaalindusrtie in Nederland te versterken en uit te breiden. Vooral de metallurgische kennis van Tata Steel en de daaraan gekoppelde productie in IJmuiden kan met een Hightech Campus Metaal meer mogelijkheden scheppen.
Hightech Campus Metaal IJmond
Om de metallurgische ontwikkelingen in Nederland te stimuleren kan een organisatie van instellingen en overheid samen met Tata Steel veel bijdragen. Bij de Brightlands Chemelot Campus organisatie in Geleen werken zo’n 60 medewerkers (fte) in vaste dienst. In de IJmond zullen de drie IJmond gemeenten de handen in elkaar moeten slaan om samen met de provinciale en landelijke overheden een dergelijk centrum van de grond te krijgen. Zij kunnen ook de vergroening en de energietransitie voor de gehele IJmond versnellen waardoor een gezonde basis ontstaat voor zowel Tata Steel als de andere bedrijven in de IJmond. De gunstige ligging aan de Noordzee en de ligging aan het Noordzeekanaal zijn uniek en gunstig om de IJmond uit te bouwen tot een Hightech Campus Metaal. Nederland, maar ook Europa wil zich steeds meer onafhankelijker maken van de drie andere grote werelddelen zoals China, Rusland en Amerika. De Hightech Campus Metaal IJmond zal zich vooral moeten richten op de ontwikkeling van energie en waterstof in een breed veld voor de regio. Ook zullen ontwikkelingen nodig zijn om de veiligheidsaspecten te beheersen; daarbij zullen bedrijven als de Gasunie en KIWA moeten worden betrokken.
Voor het oprichten van bedoelde organisatie zullen alle initiatieven moeten worden gebundeld. In de IJmond is al enige jaren een Techport aanwezig, een netwerk van meer dan 70 scholen, bedrijven en overheden als onderdeel van de metropoolregio Amsterdam. De ambitie is om in 2030 dé excellente economische regio van de Nederlandse maak- en onderhoudsindustrie te zijn. Er wordt samengewerkt aan innovatie op het gebied van duurzaamheid en digitalisering én aan een actueel opleidingsaanbod voor voldoende talent. In 2023 wil Techport een fysieke locatie openen in Velsen-Noord, het Techport Innovatie Centre. Een nieuw te bouwen ontmoetingscentrum voor de technici van de toekomst, bedrijven, onderwijs en overheid. Ook is aan Techport een Fieldlab Smart Maintenance afdeling verbonden waar bedrijven samenwerken, testen en experimenteren.
Een Hightech Campus Metaal zal méér het accent moeten leggen op de IJmond en de samenwerking op het gebied van metaalbewerking méér centraal moeten stellen. Het zou goed zijn als de kantoren van FME en Metaalunie zich zouden verplaatsen naar de IJmond om de metaalindustrie in Nederland meer aandacht te geven. Ook de vergroening met de ontwikkeling van schone energie in de IJmond kan de huidige energieopwekking in Velsen-Noord van Fattenfall, de twee centrales (de centrale uit1974 met 460 megawatt en de centrale uit 1986 met 380 megawatt) in de vergroening meenemen. Een Hightech Campus Metaal in de IJmond zal dus gericht moeten zijn op verbinden, het samenbrengen van de sterk verspreide metaalindustrie in Nederland én het promoten ervan waarmee de vergroening van de energieopwekking voor wonen, werken en recreëren (o.a. met elektrische auto’s, elektrische vliegtuigen en elektrische boten) een duidelijk centrum krijgt.
Bijlage: Grootste staalbedrijven in de wereld in 2020 in miljoen ton
- Baowa Steel China 115,3
- ArcelorMittal Luxemburg 78,3
- Hesteel China 43,8
- Shagang Steel China 41,6
- Nippon Steel Japan 41,6
- Posco Zuid-Korea 40,6
- Ansteel China 38,2
- Jianlon China 36,5
- Shoudong China 34,0
- Shandong China 31,1
- Delong Steel China 28,3
- Tata Steel India 28,0
- Valin Steel China 26,8
- JFE Steel Japan 24,4
- Nucor USA 22,7
- Hyundai Steel Zuid-Korea 19,8
- Fanga Steel China 19,6
- IMIDRO Iran 18,9
- Benxi Steel China 17,4
- Liuzhou Steel China 16,9
- Jingge Steel China 16,3
- Novolipetsk Steel Rusland 15,8
- Baoton Steel China 15,6
- Steel Authority India 15,0
- JSVV Steel India 14,9
- Rizhao China 14,4
- Sinogiant China 14,2
- China Steel Taiwan 14,1
- Evraz Steel Rusland 13,6
- Shaanx Steel China 13,1
- Gerdan Brazilië 13,0
- Zenith Steel China 12,8
- Techint Argentinië 12,6
- Shenglong China 12,0
- Nanjing China 11,6
- NMK Rusland 11,6
- US Steel USA 11,6
- Sansteel China 11,4
- Serverstat Rusland 11,3
- Anyang Steel China 11,2
- TyssenKrupp Duitsland 10,7
- Metinvest Oekraïne 10,2